Pawlewski Bronisław (1852–1917), chemik, profesor i rektor Politechniki we Lwowie. Ur. 13 I w Wołowie (pow. płocki). Gimnazjum ukończył w Warszawie, w l. 1872–6 studiował chemię na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Uniw. Warsz. i ukończył ją ze stopniem kandydata nauk na podstawie pracy O działaniu chloru na waleral i oznaczenie budowy jednochlorku waleralu (W. 1876). W l. 1877–9 pracował jako asystent chemii ogólnej Instytutu Rolniczo-Leśnego w Puławach, a w l. 1879–81 jako asystent chemii technicznej Uniw. Warsz. Uczelnię porzucił w dobie zaciekłej rusyfikacji przez A. L. Apuchtina i w l. 1881–2 był asystentem technologii chemicznej na Politechnice we Lwowie. W r. 1882 habilitował się w tej dziedzinie i objął wykłady, zastępując chorego Juliusza Brühla, w r. 1883 został mianowany po nim kierownikiem katedry, od r. 1885 jako profesor nadzwycz., od r. 1888 jako profesor zwycz. W l. 1888/9, 1893/4 i 1901/2 był dziekanem Wydziału Chemicznego, w l. 1895/6 i 1909/10 rektorem Politechniki Lwowskiej. P. był trzecim profesorem technologii chemicznej we Lwowie, ale pierwszym wykładającym po polsku. Szybko rozbudował swą katedrę i jej laboratoria, w l. 1883–91 prowadził stację doświadczalnictwa naftowego, którą potem zwinięto. Sam wykładał całość technologii chemicznej nieorganicznej i organicznej, od r. 1901 przekazał technologię przemysłu rolnego swemu uczniowi Wiktorowi Syniewskiemu. W l. 1891–6 wykładał także chemiczną technologię drzewa w Krajowej Szkole Gospodarstwa Lasowego we Lwowie.
P. był uczonym niezwykle pracowitym, wszechstronnym i płodnym autorem rozproszonych w wielu wydawnictwach prac (pełnej bibliografii brak). Tylko z chemii organicznej ogłosił w wydawnictwach Akademii Umiejętności (AU) ok. 30 prac o moczniku, sulfomoczniku, tiofenie, niektórych kwasach organicznych, związkach aromatycznych, po kilkanaście z tej dziedziny w „Chemiku Polskim” i w „Berichte der Deutschen Chemischen Gesellschaft in Berlin”. Z chemii fizycznej interesował się roztworami i barwnikami. W pracy Z teorii roztworów (Kr. 1893) ustosunkował się krytycznie do osiągnięć Fr. Raoulta i J. H. Van Hoffa, wykazując istnienie trzech połączeń cząsteczkowych między paradwubromobenzolem i parachloronitrobenzolem. Pisał też o temperaturze topliwości roztworów stężonych („Wszechświat” 1901, „Berichte der Deutschen Chemischen Gesellschaft in Berlin” 1881–3), badał zależność barwy związku od jego budowy (8 artykułów w „Chemiku Polskim” w l. 1902–13). Publikował też w l. 1880–1900 prace farmaceutyczne w „Wiadomościach Farmaceutycznych”. Opracował cenne podręczniki: Podręcznik analizy miarowej (W. 1883), Analiza chemiczno-techniczna (Lw. 1896 I–II, wyd. następne 1900, 1906), Organiczna preparatyka chemiczna (Lw. 1907, 1908), przełożył z niemieckiego A. Classena „Przewodnik do analizy ciał organicznych” (W. 1876). Wiele prac poświęcił technologii ropy naftowej, w tym klasyczne Sposoby oceniania wartości nafty (W. 1884), Nafta klęczańska („Kosmos” 1885, „Górnik” 1885, „Wszechświat” 1885), Kilka uwag o nafcie galicyjskiej (Lw. 1884), Wosk ziemny i jego przetwory (W. 1887), Technologia nafty i wosku ziemnego (Lw. 1891), O termicznych własnościach galicyjskich produktów naftowych („Kosmos” 1893), także kilka artykułów po niemiecku. Z innych jego prac technologicznych wymienić należy Badanie piwa i piwa warszawskie (W. 1882), Konserwowanie drzewa (Lw. 1897), Przeróbka chemiczna drzewa („Chemik Pol.” 1904), Postępy w dziedzinie garbarstwa (Lw. 1897), O dachówce cementowej (Lw. 1905), Otrzymywanie sztucznego węgla kamiennego („Chemik Pol.” 1916). Osobną grupę stanowiły jego prace geologiczno-górnicze, jak analizy rud cynkowo-ołowianych w Truskawcu („Przegl. Techn.” 1892), ozokerytu w Truskawcu („Kosmos” 1890), wód mineralnych w Busku („Pam. Fizjograficzny” 1881, 1882), kaolinu galicyjskiego („Kosmos” 1891), solonośnej formacji bocheńskiej („Wszechświat” 1883), marmurów kieleckich („Przyr. i Przem.” 1878), torfu galicyjskiego („Czas. Techn.” 1893, 1899), rośnięcia kryształów („Zdrowie” 1878). Wypowiadał się też na tematy gospodarcze (Przemysł fabryczny Galicji, Kr. 1895, Przemysł ceramiczny w Galicji, „Chemik Pol.” 1907) oraz oświatowe, jak Sprawa działu ceramicznego w przyszłej szkole ceramicznej we Lwowie (Lw. 1907) oraz Samodzielna akademia czy wydział górniczy (Lw. 1912), gdzie skrytykował zabiegi o uruchomienie Akademii Górniczej w Krakowie, a wypowiedział się za utworzeniem wydziału górniczego Politechniki we Lwowie.
Od r. 1885 P. był członkiem Krajowej Rady Przemysłowej oraz Krajowej Rady Górniczej, w l. 1895–1916 radnym m. Lwowa i przewodniczącym miejskiej komisji technicznej, w l. 1893–9 redaktorem „Czasopisma Technicznego” (Lw.), członkiem i kilkakrotnym wiceprezesem Tow. Politechnicznego. Jako członek (od r. 1900) Komisji Bibliograficznej AU wniósł poważny wkład w wydany przez nią „Katalog literatury naukowej polskiej” oraz w współpracę z londyńskim International Catalogue of Scientific Literature. Od r. 1881 był członkiem Polskiego Tow. Przyrodników im. Kopernika, w l. 1883–8 członkiem jego zarządu. Miał tytuł radcy dworu. Patriota, o przekonaniach demokratycznych, popierał podczas pierwszej wojny światowej Józefa Piłsudskiego i Legiony Polskie. W ostatnich miesiącach życia działał w Naczelnym Komitecie Narodowym (NKN); został wybrany w końcu kwietnia 1916 na prezesa departamentu skarbowego i wiceprezesa lwowskiej delegacji NKN. Mimo wątłego organizmu uprawiał turystykę, zachęcił do taternictwa w r. 1901 wybitnych potem jego przedstawicieli Romana Kordysa i Zygmunta Klemensiewicza oraz swe dzieci. Zmarł we Lwowie 29 I 1917 i pochowany został na cmentarzu Łyczakowskim.
P. żonaty był z Henryką z Michałowskich, cioteczną siostrą i przyjaciółką Marii Skłodowskiej-Curie, współzałożycielką Związku Równouprawnienia Kobiet Polskich, działaczką Koła Pań Tow. Szkoły Ludowej i współorganizatorką razem z Michaliną Mościcką i Marią Kelles-Krauzową lwowskiego Koła Ligi Kobiet Galicji i Śląska przy NKN. Miał z nią troje dzieci, w tym syna Tadeusza i córkę Irenę Szydłowską, inicjatorkę samodzielnej turystyki kobiecej, jedną z najwybitniejszych polskich taterniczek (pierwsze wejście na Szczyrbski Szczyt z Doliny Hlińskiej), przewodniczkę – wraz z kuzynką Heleną Dłuską – Marii Skłodowskiej-Curie po Tatrach.
Enc. Ultima Thule; Radwańska-Paryska Z., Paryski W., Encyklopedia tatrzańska, W. 1973; W. Enc. Powsz. (PWN); PSB, (Mościcka Michalina); – Curie E., Maria Curie, W. 1946 s. 48, 84–104; Lampe W., Zarys historii chemii w Polsce, Kr. 1948 s. 21; Politechnika Lwowska, jej stan obecny i potrzeby, Lw. 1932 s. 130; Polska Akademia Umiejętności 1872–1952. Nauki lekarskie, ścisłe, przyrodnicze i o ziemi, Wr. 1974; Zajączkowski W., C. K. Szkoła Politechniczna we Lwowie, Lw. 1894 s. 148–9 (częściowa bibliogr.); – Dokumenty Naczelnego Komitetu Narodowego 1914–1917, Kr. 1917 s. 235; Programy Politechniki Lwowskiej 1883–1917; – „Chemik Pol.” 1918 s. 9–16 (częściowa bibliogr.); „Czas” 1917 nr 48, 49; „Czas. Techn.” 1917 nr 2 (fot.); „Kosmos” 1920 s. 292–3; „Kur. Lwow.” 1917 nr 50; „Neue Freie Presse” 1917 nr z 31 I; „Przegl. Techn.” 1917 nr 9; „Rocznik AU” 1900–1917; „Turysta” 1954 nr 11; – AGAD: Zespół c. k. Min. Oświaty 158-u.
Stanisław M. Brzozowski